An autologe stamceltransplantatie is een intensieve behandeling waarbij de patiënt zijn eigen stamcellen terugkrijgt. Dit is anders dan wanneer u (donor)stamcellen van iemand anders ontvangt, dit heet een allogene stamceltransplantatie.
Overzicht van een autologe stamceltransplantatie
Een autologe stamceltransplantatie kan worden omschreven als een redden behandeling. De autologe stamcellen worden toegediend als redding voor het immuunsysteem. 'Autoloog' is de formele naam voor iets dat van jezelf komt, in tegenstelling tot iets dat van iemand anders komt. Bij een autologe stamceltransplantatie zijn de getransplanteerde cellen de eigen cellen van de patiënt die er opnieuw in worden ingebracht.
De reden dat de term redding kan worden gebruikt om een autologe stamceltransplantatie te beschrijven, is omdat wanneer een lymfoom niet reageert op de behandeling, of voortdurend terugkomt na de behandeling, er sterkere maatregelen nodig zijn om te proberen het lymfoom voor eens en voor altijd uit te roeien. Hierbij gaat het over het algemeen om zeer hoge doseringen chemotherapie.
Deze zeer hoge doses doden het immuunsysteem (inclusief het lymfoom). De gevolgen van zo'n zware behandeling zorgen er echter voor dat het immuunsysteem niet vanzelf kan herstellen, de autologe stamcellen bieden een redding voor het beschadigde immuunsysteem en helpen het weer op gang te komen en te functioneren.
Het doel van een stamceltransplantatie
Er zijn een aantal redenen waarom lymfoompatiënten mogelijk een stamceltransplantatie nodig hebben, waaronder:
- Om lymfoompatiënten te behandelen die in remissie zijn, maar een 'hoog risico' hebben dat hun lymfoom terugkeert
- Het lymfoom is teruggekomen na de eerste standaard eerstelijnsbehandeling, dus er wordt intensievere (sterkere) chemotherapie gebruikt om ze weer in remissie te krijgen (geen detecteerbare ziekte)
- Het lymfoom is refractair (heeft niet volledig gereageerd) op standaard eerstelijnsbehandeling met als doel remissie te bereiken
Autologe (eigen cellen) stamceltransplantatie
Als de autologe stamcellen niet zouden worden toegediend, zou het immuunsysteem te zwak zijn om eventuele infecties te bestrijden. Dit betekent dat eenvoudige infecties die een sterk immuunsysteem nauwelijks opmerkt, kunnen leiden tot levensbedreigende infecties en uiteindelijk tot de dood.
Het proces van een autologe stamceltransplantatie
Dr. Amit Khot, hematoloog en arts voor beenmergtransplantatie
Peter MacCallum Cancer Center en Royal Melbourne Hospital
- Bereiding: dit omvat enige behandeling om het lymfoom te verminderen (dit kan tot 2 doses chemotherapie omvatten). Andere behandelingen worden gedaan om het beenmerg te stimuleren om voldoende stamcellen te produceren voor de verzameling.
- Stamcelverzameling: dit is het proces van het oogsten van stamcellen, meestal gedaan door middel van een aferese-machine die helpt de stamcellen uit het circulerende bloed te filteren. De stamcellen worden ingevroren en bewaard tot de dag van herinfusie.
- Conditionerende behandeling: dit is de chemotherapie die in zeer hoge doses wordt toegediend om al het lymfoom te elimineren
- Herfusie van stamcellen: zodra de behandelingen met hoge doses zijn toegediend, worden de eigen stamcellen van de patiënt die eerder zijn verzameld, opnieuw in de bloedbaan gebracht.
- innesteling: dit is het proces waarbij de opnieuw geïnfuseerde cellen zich in het lichaam nestelen en het immuunsysteem stimuleren, waardoor het wordt gered van langdurige neutropenie.
Een stamceltransplantatie is een intensieve vorm van behandeling en er zijn alleen geselecteerde ziekenhuizen in Australië die deze behandeling kunnen geven. Daarom kan het in sommige gevallen betekenen dat u moet verhuizen naar de grotere steden waar het transplantatieziekenhuis zich bevindt.
Het kan vele maanden en soms zelfs jaren duren voordat het immuunsysteem volledig hersteld is na een autologe transplantatie. De meeste mensen die een autologe stamceltransplantatie ondergaan, verblijven gemiddeld 3 tot 6 weken in het ziekenhuis. Ze worden over het algemeen een paar dagen voor de Transplantatiedag (de dag waarop de cellen opnieuw worden toegediend) in het ziekenhuis opgenomen en blijven in het ziekenhuis totdat hun immuunsysteem is hersteld tot een veilig niveau.
Voorbereiding
In de aanloop naar een stamceltransplantatie zijn er voorbereidingen nodig. Elke transplantatie is anders, uw transplantatieteam regelt alles voor u. Enkele van de voorbereidingen kunnen zijn:
Het inbrengen van een centrale lijn
Als de patiënt nog geen centrale lijn heeft, wordt er vóór de transplantatie een ingebracht. Een centrale lijn kan een PICC (perifeer ingebrachte centrale katheter) zijn of een CVL (centraal veneuze lijn). De arts zal beslissen welke centrale lijn het beste is voor de patiënt.
De centrale lijn biedt patiënten de mogelijkheid om veel verschillende medicijnen tegelijkertijd te ontvangen. Patiënten hebben over het algemeen veel verschillende medicijnen en bloedtesten nodig tijdens de transplantatie en de centrale lijn helpt de verpleegkundigen bij het beheren van de zorg voor de patiënt.
Chemotherapie
Hoge dosis chemotherapie wordt altijd toegediend als onderdeel van het transplantatieproces. De hoge dosis chemotherapie wordt genoemd conditionerende therapie. Buiten de hoge dosis chemotherapie hebben sommige patiënten salvage chemotherapie nodig. Salvage-therapie is wanneer het lymfoom agressief is en moet worden verminderd voordat de rest van het transplantatieproces kan doorgaan. De naam redden komt van het proberen het lichaam te redden van het lymfoom.
Verplaatsing voor behandeling
Alleen bepaalde ziekenhuizen in Australië kunnen stamceltransplantaties uitvoeren. Hierdoor moeten patiënten mogelijk verhuizen van hun huis naar een gebied dichter bij het ziekenhuis. Sommige transplantatieziekenhuizen hebben patiëntenaccommodatie waar de patiënt en de verzorger kunnen wonen. Als u een maatschappelijk werker in het behandelcentrum heeft, praat dan met hen om meer te weten te komen over de accommodatiemogelijkheden.
Vruchtbaarheid behoud
Stamceltransplantatie kan van invloed zijn op de mogelijkheid om kinderen te krijgen. Het is belangrijk dat patiënten de beschikbare opties bespreken om de vruchtbaarheid te behouden. Als u nog geen kinderen heeft gekregen of uw gezin wilt voortzetten, kunt u het beste met het medisch team praten over vruchtbaarheid voordat de behandeling begint.
Bij Steve werd in 2010 mantelcellymfoom vastgesteld. Steve heeft zowel een autologe als een allogene stamceltransplantatie overleefd. Dit is het verhaal van Steve.
Praktische tips om u voor te bereiden op een transplantatie
Bij een stamceltransplantatie is meestal een lang ziekenhuisverblijf nodig. Het kan handig zijn om een aantal van deze dingen in te pakken:
- Verschillende paar zachte, comfortabele kleding of pyjama's en veel ondergoed
- Tandenborstel (zacht), tandpasta, zeep, zachte vochtinbrengende crème, zachte deodorant
- Eigen kussen (warm wassen van de kussensloop en eventuele persoonlijke dekens/kleedjes voor opname in het ziekenhuis - warm wassen om bacteriën te verminderen, aangezien uw immuunsysteem erg kwetsbaar zal zijn).
- Slippers of comfortabele schoenen en voldoende paar sokken
- Persoonlijke items om de ziekenhuiskamer op te fleuren (een foto van uw dierbaren)
- Entertainmentartikelen zoals boeken, tijdschriften, kruiswoordpuzzels, iPad/laptop/tablet. Het ziekenhuis kan erg saai zijn als je niets te doen hebt.
- Een kalender om de datum bij te houden, lange ziekenhuisopnames kunnen alle dagen bij elkaar doen vervagen.
Verzameling van stamcellen
Perifere bloedstamcelverzameling
Perifere stamcelverzameling is een verzameling cellen uit de perifere bloedbaan.
In de aanloop naar het verzamelen van perifere stamcellen krijgen de meeste patiënten injecties met een groeifactor. Groeifactoren stimuleren de aanmaak van stamcellen. Dit helpt stamcellen om van het beenmerg naar de bloedbaan te gaan, klaar om te worden verzameld.
De stamcellen worden verzameld via een proces dat bekend staat als aferese. Een aferesemachine wordt gebruikt om vervolgens stamcellen te verzamelen van de rest van het bloed.
Voorafgaand aan een stamcelinzameling krijgt u chemotherapie om het lymfoom vóór de verzameling te verminderen of te elimineren.
De verzamelde stamcellen worden ingevroren en bewaard totdat u klaar bent om ze opnieuw te infunderen of te transplanteren. . Deze stamcellen worden onmiddellijk vóór herinfusie ontdooid, meestal aan het bed.
Hoe aferese werkt
Een aferesemachine scheidt verschillende componenten van het bloed. Het doet dit door voldoende stamcellen te scheiden die nodig zijn voor een transplantatie. Aferese omvat het inbrengen van een canule (naald/katheter) in een grote ader in de arm of een vascath (speciale centrale lijn). De canule of vascath helpt het bloed uit het lichaam en in de aferesemachine te stromen.
De machine scheidt vervolgens de stamcellen in een opvangzak. Zodra het bloed door de celverzamelingsfase is gegaan. Het reist terug in het lichaam. Dit proces duurt enkele uren (ongeveer 2 – 4 uur). Aferese-verzameling wordt gedurende meerdere dagen herhaald totdat het verzamelvolume of voldoende stamcellen zijn verzameld.
Perifere stamcelverzameling veroorzaakt geen aanhoudende pijn. Er is enig ongemak van de naald (canule of vascath) die in de ader is ingebracht. Er kan ook lichte 'botpijn' optreden als gevolg van de groeifactorinjecties. Deze pijn wordt over het algemeen goed behandeld met orale paracetamol. Aferese is tegenwoordig de meest gebruikelijke manier om stamcellen te verzamelen.
Conditionerende therapie
Conditioneringstherapie is een hooggedoseerde chemotherapie die wordt toegediend in de dagen voorafgaand aan de transplantatie. Conditioneringstherapie is chemotherapie en soms wordt bestralingstherapie in combinatie gegeven. De twee doelen van conditioneringstherapie zijn:
- Om zoveel mogelijk lymfoom te doden
- Stamcelpopulatie verminderen
Er zijn veel verschillende combinaties van chemotherapie en bestralingstherapie die kunnen worden gebruikt in conditioneringsregimes. Het behandelend team zal beslissen welk conditioneringsregime het beste is voor de patiënt. Dit is afhankelijk van het lymfoomsubtype, de behandelingsgeschiedenis en andere individuele factoren zoals leeftijd, algemene gezondheid en fitheid.
Patiënten met comorbiditeit en die een hoger risico lopen op complicaties, zullen over het algemeen een verminderde intensiteitstherapie krijgen. Dit wordt een 'conditioneringsregime met verminderde intensiteit' genoemd. Conditioneringstherapie kan met hoge intensiteit of met verminderde intensiteit zijn. In beide regimes is de behandeling agressief. Als gevolg hiervan sterven veel gezonde cellen samen met het lymfoom.
Ziekenhuisopname begint vaak vanaf het begin van de conditioneringstherapie. Sommige conditioneringstherapieën kunnen in poliklinieken worden gedaan, maar opname in het ziekenhuis vindt 1-2 dagen vóór de transplantatie plaats. Patiënten kunnen tussen de 3 en 6 weken in het ziekenhuis worden opgenomen. Dit is een richtlijn aangezien elke transplantatie anders is en sommige patiënten langer dan 6 weken meer medische zorg nodig hebben.
Voor lymfomen is een van de meest voorkomende conditioneringsregimes een chemotherapieprotocol genaamd BEAM:
- B – BCNU® of BCNU of carmustine
- E – Etoposide
- A – Ara-C of cytarabine
- M – Melfalan
BEAM wordt toegediend in een ziekenhuis gedurende 6 dagen voordat de eigen stamcellen van de patiënt worden teruggegeven. De medicijnen worden via de centrale lijn toegediend.
Het aftellen voor het terugkrijgen van uw stamcellen begint vanaf de dag dat de conditioneringstherapie is gestart. Dag nul is altijd de dag waarop de cellen worden ontvangen. Als u bijvoorbeeld het BEAM-protocol ontvangt dat 6 dagen geldig is, wordt dag één van dit protocol dag –6 genoemd (minus 6). Het telt elke dag af met de tweede dag die bekend staat als dag -5, enz., totdat u bij dag 0 komt wanneer de cellen van de patiënt worden teruggegeven.
Nadat de patiënt zijn stamcellen terugkrijgt, tellen de dagen naar boven. De dag nadat de cellen zijn ontvangen, wordt dag +1 (plus één) genoemd, de tweede dag is dag +2, enz.
Stamcellen opnieuw inbrengen
Nadat de intensieve chemotherapie is afgelopen, worden de stamcellen opnieuw ingebracht. Deze stamcellen beginnen langzaam nieuwe, gezonde bloedcellen aan te maken. Uiteindelijk zullen ze voldoende gezonde cellen produceren om het hele beenmerg opnieuw te bevolken en alle bloed- en immuuncellen aan te vullen.
Het opnieuw inbrengen van de stamcellen is een eenvoudige procedure. Het is vergelijkbaar met een bloedtransfusie en de cellen worden via een lijn in de centrale lijn gebracht. De dag waarop de stamcellen opnieuw worden ingebracht, is "Day Zero".
Bij elke medische procedure bestaat het risico op een reactie op de stamcelinfusie. Voor de meeste patiënten is er geen reactie, maar anderen kunnen het volgende ervaren:
- Ziek voelen of ziek zijn
- Slechte smaak of branderig gevoel in de mond
- Hoge bloeddruk
- Allergische reactie
- Infectie
Bij een autologe (zelf)transplantatie worden de stamcellen ingevroren en bewaard voor herinfusie. Dit bevriezingsproces omvat het mengen van de cellen in een conserveermiddel. Sommige patiënten reageren eerder op dit conserveermiddel dan op de stamcellen. Een veel voorkomende bijwerking van dit conserveermiddel zijn veranderingen in de ademhaling, het zorgt ervoor dat de adem zoet ruikt.
Inplanting van stamcellen
Engraftment is wanneer de nieuwe stamcellen geleidelijk de primaire stamcellen beginnen over te nemen. Dit gebeurt over het algemeen ongeveer 2-3 weken na de infusie van stamcellen.
Terwijl de nieuwe stamcellen innestelen, loopt de patiënt een zeer hoog risico om een infectie op te lopen. Over het algemeen moeten patiënten gedurende deze periode in het ziekenhuis blijven, omdat ze ziek kunnen worden en onmiddellijk behandeld moeten worden.
Complicaties van stamceltransplantaties
Bijwerkingen van conditionerende chemotherapie
Patiënten zullen waarschijnlijk bijwerkingen ervaren van de behandeling met hoge doses chemotherapie. Er is een apart gedeelte over de meest voorkomende bijwerkingen van lymfoombehandeling, inclusief praktische tips over hoe om te gaan met enkele van de meest voorkomende:
- Orale mucositis (pijnlijke mond)
- Bloedarmoede (laag aantal rode bloedcellen)
- Trombocytopenie (laag aantal bloedplaatjes)
- Misselijkheid en overgeven
- Problemen met het spijsverteringskanaal (diarree of obstipatie)
Risico op infectie
Na een stamceltransplantatie zullen de hoge doses chemotherapie veel witte bloedcellen hebben geëlimineerd, waaronder een witte bloedcel genaamd neutrofielen, die neutropenie veroorzaakt. Langdurige neutropenie geeft patiënten een zeer hoog risico op het ontwikkelen van een infectie. De infecties kunnen worden behandeld, maar als ze niet vroegtijdig worden opgemerkt en onmiddellijk worden behandeld, kunnen ze levensbedreigend zijn.
Tijdens de opname in het ziekenhuis, direct na de stamceltransplantatie, zal het behandelend team voorzorgsmaatregelen nemen om te voorkomen dat er infecties ontstaan en zal het team nauwlettend controleren op tekenen van een infectie. Hoewel er veel voorzorgsmaatregelen worden genomen om het risico op het oplopen van een infectie te verkleinen, krijgen de meeste patiënten die een autologe stamceltransplantatie ondergaan een infectie.
De eerste paar dagen na de transplantatie lopen patiënten het grootste risico op het ontwikkelen van een bacteriële infectie, zoals bloedbaaninfecties, longontsteking, infecties van het spijsverteringsstelsel of huidinfecties.
In de komende maanden lopen patiënten het grootste risico om virale infecties te ontwikkelen. Dit kunnen virussen zijn die vóór de transplantatie slapend in het lichaam lagen en die kunnen oplaaien wanneer het immuunsysteem laag is. Ze veroorzaken niet altijd symptomen, maar regelmatig bloedonderzoek na een transplantatie zou een opflakkering van een virale infectie genaamd cytomegalovirus (CMV) moeten identificeren. Als uit het bloedonderzoek blijkt dat CMV aanwezig is – zelfs zonder symptomen – wordt de patiënt behandeld met antivirale middelen.
Het aantal bloedcellen begint te stijgen tussen 2 en 4 weken na een autologe stamceltransplantatie. Het kan echter vele maanden of soms zelfs jaren duren voordat het immuunsysteem volledig hersteld is.
Patiënten moeten bij het naar huis gaan worden geïnformeerd op welke tekenen van infectie ze moeten letten en met wie ze contact moeten opnemen als er een mogelijk risico op een infectie bestaat of als er iets anders is dat de patiënt zorgen baart.
Late effecten
Late effecten zijn gezondheidsproblemen die zich kunnen ontwikkelen maanden of jaren nadat de behandeling voor lymfoom is beëindigd. De meeste transplantatiecentra hebben speciale diensten voor late effecten die screeningprogramma's aanbieden om late effecten zo vroeg mogelijk op te sporen. Dit geeft de patiënt de meeste kans op een succesvolle behandeling als zich late effecten voordoen.
Het transplantatieteam zal adviseren welke late affecten patiënten het risico lopen zich te ontwikkelen en wat te doen om het risico hierop te verminderen. Voor meer informatie, zie 'Late effecten'
Patiënten kunnen ook het risico lopen zich te ontwikkelen post-transplantatie lymfoproliferatieve stoornis (PTLD) - lymfomen die zich kunnen ontwikkelen bij patiënten die na een transplantatie immunosuppressiva gebruiken. PTLD is echter zeldzaam en de meeste patiënten die een transplantatie hebben ondergaan, ontwikkelen geen PTLD. Het transplantatieteam bespreekt alle individuele risico's en eventuele tekenen of symptomen waarop moet worden gelet.
Nazorg
Na een stamceltransplantatie hebben patiënten regelmatig een afspraak met hun arts. Deze afspraken zullen afnemen naarmate de tijd verstrijkt en herstel plaatsvindt. Follow-up zal maanden en jaren na de behandeling doorgaan, maar steeds minder vaak naarmate de tijd verstrijkt. Uiteindelijk kunnen de transplantatieartsen de nazorg overdragen aan uw huisarts.
Ongeveer 3 maanden na de transplantatie kan een PET-scan, CT-scan en/of beenmergpunctie (BMA) worden besteld om te beoordelen hoe het herstel verloopt.
Het is normaal dat u in de weken en maanden na een transplantatie weer naar het ziekenhuis moet voor behandeling, maar naarmate de tijd verstrijkt, neemt het risico op ernstige complicaties af.
Transplantatiepatiënten zullen waarschijnlijk ook bijwerkingen ervaren van de behandeling met hoge doses. Patiënten kunnen zich soms onwel en erg moe voelen. Het is belangrijk om de tijd te nemen om te herstellen van een stamceltransplantatie.
Het medische team moet advies geven over andere factoren waarmee rekening moet worden gehouden tijdens de herstelfase.
Wat gebeurt er na een stamceltransplantatie
Behandeling beëindigen kan voor veel mensen een uitdagende tijd zijn, omdat ze zich na een transplantatie weer aan het leven moeten aanpassen. Sommige mensen beginnen weken tot maanden nadat de kankerbehandeling is voltooid, sommige van deze uitdagingen niet te voelen, omdat ze beginnen na te denken over hun ervaring of niet het gevoel hebben dat ze aan het herstellen zijn, wanneer ze beginnen na te denken over hun ervaring of doen niet het gevoel hebben dat ze zo snel herstellen als zou moeten. Enkele veel voorkomende problemen kunnen verband houden met:
- fysiek
- Mentale gezondheid
- emotionele gezondheid
- Relaties
- Werk, studie en sociale activiteiten
Gezondheid
Het kan zijn dat u al een gezonde levensstijl heeft, of dat u na de behandeling een aantal positieve veranderingen in uw levensstijl wilt aanbrengen. Door kleine veranderingen aan te brengen, zoals eten en uw conditie verbeteren, kunt u uw gezondheid en welzijn verbeteren en uw lichaam helpen herstellen. Er zijn veel strategieën voor zelfzorg die u kunnen helpen herstellen van de behandeling.
